‘We moeten meer meebewegen met het water’

Verdaas is sinds december 2023 deltacommissaris, wettelijk verankerd in de Waterwet. Hij geeft gevraagd en ongevraagd advies aan de regering. Elk najaar, op Prinsjesdag, komt hij met nieuwe adviezen en maatregelen voor het Deltaprogramma en legt deze voor aan de betrokken bewindspersonen. Hoewel hij het politiek-bestuurlijke proces bevordert en ondersteunt, draagt hij niet de eindverantwoordelijkheid. Die ligt bij de politiek, bij de minister van I&W (Infrastructuur en Waterstaat), bij de provincies en de gemeenten.

Waarin verschilt uw aanpak van Peter Glas, uw voorganger?

‘In de kern verschilt mijn aanpak niet zoveel. Alleen de context, de kennis die we krijgen aangereikt, die staat nooit stil. Dat leidt tot andere accenten. Het is meer een voortzetting van wat mijn voorgangers in beweging hebben gezet. De beschikbaarheid van zoet water staat op nummer één. Uiteindelijk gaat het om netelige vraagstukken over risico’s, schade, het vestigingsklimaat en de ruimtelijke component voor water. Die kennis probeer ik uit te bouwen.’

Eind vorig jaar hebben zowel de minister voor I&W als de minister voor VRO zich uitgesproken om het adagium ‘water en bodem sturend’ te verlaten. Wat betekent dat voor uw taken en uw werkzaamheden?

‘Niets. Al in het vorige kabinet, mede dankzij inzichten vanuit de waterschappen, is het besef toegenomen dat het klimaat in onze delta steeds extremer en grilliger wordt. De discussie zoals die door dit kabinet wordt gevoerd, vind ik eerder een nuancering. Als we geen rekening houden met het water- en bodemsysteem en het klimaat van de toekomst, dan doen we het verkeerd. Deze ministers hebben daar geen afstand van genomen. Integendeel; naar aanleiding van de discussie die indertijd ontstond, is er nog een brief van beiden uitgedaan. Waarin ze dat nader toelichten.’
‘Met het Deltaprogramma werken we aan maatregelen voor een klimaatvitale delta. Vanuit mijn verantwoordelijkheid wijs ik de politiek op de noodzaak om water en bodem, zeker op de lange termijn, centraal te stellen. Daarin krijgen we steeds meer ruggensteun. Als ik praat met beleggers, ontwikkelaars, banken en verzekeraars geven ze aan dat als we dat nu niet doen, dat we dan later een financieel-economisch vraagstuk krijgen. Worden de risico’s te groot, is het nog verzekerbaar? Het ligt in de nuance waarover de discussie gaat. Daar hecht ik sterk aan. Het kabinet heeft op geen enkele manier afstand genomen van het belang van bodem en water. Dat is ook op de Woontop afgesproken.’

Hoe gaan we klimaatadaptatie financieren en zijn daar voldoende middelen voor?

‘We zijn de afgelopen decennia steeds meer gaan inzetten op technische maatregelen. Daar hebben we al vanaf de Middeleeuwen in geïnvesteerd. Waar we nu mee worden geconfronteerd, is dat we door weersextremen tegen de grenzen aanlopen. We moeten op zoek naar een nieuwe balans voor onze leefomgeving. Tegelijkertijd zien we groot verlies aan biodiversiteit en een gezond bodemleven. We kunnen niet op dezelfde voet verder en vervolgens verwachten dat onze waterschappen de problemen wel oplossen. Geef ook de private sector een helder perspectief. Dat mag best wel ambitieus zijn. De knop moet om, op alle schaalniveaus in Nederland.’

Afgelopen winter viel er bijna maandenlang regen. Hoe kunnen we volgens u – op de korte én langere termijn - het beste omgaan met extreme regen en wateroverlast?

‘Eind 2023 was die neerslag zelfs bijna het dubbele. Dat hadden we nog niet eerder meegemaakt. Het regionale watersysteem zat vol, de bodem was verzadigd, met hoge waterstanden in de rivieren. Gelukkig viel de noordwestenstorm mee, maar de badkuip liep vol. Als het nog iets langer had geregend, dan hadden we moeten kiezen welke gebieden we moesten laten onderlopen.’
‘Daarom voeren we stresstesten uit naar waar de kwetsbaarheden zitten en welke maatregelen we daar kunnen nemen. Als zo’n combinatie van factoren zich opnieuw voordoet, wat moet je doen? Waar zou dat water dan heen kunnen – of moeten – om de schade en maatschappelijke ontwrichting te beperken? Zulke weersextremen worden nog heftiger, maar niemand weet wanneer. Daar bereiden we ons nu op voor. Hoeveel water pomp je weg, terwijl je komende zomer misschien vier maanden geen neerslag en hoge temperaturen hebt? Dan heb je dat water hard nodig.’

In hoeverre hebben maatregelen als waterbuffers, groendaken en afkoppeling van hemelwater van de riolering positieve effecten?

‘Elke tegel die eruit gaat en elke druppel die niet in het systeem terecht komt, maar in de grond zakt, heeft zijn effect. Dat is ook de som van veel kleine maatregelen, van de afkoppeling van hemelwater tot waterbuffers, groendaken en meer. Over het Nationaal Kampioenschap Tegelwippen wordt soms badinerend gedaan, maar als je in heel Nederland 10 procent van het verharde oppervlak verwijdert, dan is dat echt heel veel voor ons watersysteem.’

‘De knop moet om, op alle schaalniveaus in Nederland’

‘Maar het is nooit één actie die tot resultaat leidt, is de les van de laatste jaren. Water trekt zich niks aan van onze categorieën. Laat je het de grond in zakken, dan komt het niet in het oppervlaktesysteem terecht. In de beekgebieden van Zuidoost-Brabant proberen we dat nu zo lang mogelijk vast te houden. Waardoor het risico op natte voeten in Den Bosch sterk wordt verminderd. Het zijn communicerende vaten. En elke gewipte tegel telt.’

Waterbuffers in laag Nederland kunnen helpen. Hoe gaan we dat als maatschappij organiseren, centraal of decentraal?

‘Een-derde van Nederland ligt onder zeeniveau, twee-derde is bovendien gevoelig voor overstromingen. Maar in het laagste deel, bijna samenvallend met de Randstad, ligt wel twee-derde van ons verdienvermogen. Het slechtste wat we kunnen doen, is hierover per bouwproject een discussie te voeren. Zoals het wel of niet bouwen van 8.000 woningen in de Zuidplaspolder, waartegen het waterschap juridisch bezwaar heeft gemaakt. De beste manier om regeldruk te voorkomen is een centraal ‘level playing field’. Banken, verzekeraars en ontwikkelaars stellen dat ook.’

Droogte valt veel minder te beheersen dan wateroverlast. Bijna een miljoen woningen in ons land zijn klimaatgevoelig. Hoe gaan we daarop anticiperen?

‘Bouw op zo’n wijze dat gebouwen de droogte goed kunnen doorstaan, en let op een tijdelijk teveel aan water, bijvoorbeeld door heftige regenval. Gelijktijdig moeten we alles op alles zetten om water zo goed mogelijk vast te houden. Maar ook hier geldt: in sommige gebieden is dat beïnvloedbaar, in sommige gebieden helemaal niet. Daar ben je afhankelijk van hoeveel water er valt en hoe dat wel of niet wordt afgevoerd.’
‘Naast technische oplossingen zullen we moeten meebewegen met het water. Vroeger deden we dat met terpen. Nu zou je eerder moeten denken aan nieuwe woningen als paalwoningen, drijvende woningen of houtbouw, zodat wateroverlast of droogte niet tot schade aan de woning leidt. Eind 2024 heeft een groot aantal partijen, van decentrale overheden tot beleggers en woningcorporaties, het Akkoord van Rijnenburg getekend om tienduizenden huizen in een verzakkende veenbodem rond Utrecht klimaatbestendig te maken. Denk aan waterwoningen en waterbuffers voor droge perioden. Dat wordt nu onderzocht. Tien jaar geleden was dat ondenkbaar. Gaandeweg zullen we ontdekken wat klimaatrobuust bouwen van ons vraagt, ook qua techniek en ruimtelijke inrichting.’